فرش افشان کاشان

تعریفی از گبه

گبه انواعی از زیرانداز میباشد و همچون فرش بافی ارزش هنری بسیاری نیز دارد بطوریکه امروزه در همه جای دنیا طرفداران بیشماری را به خود جلب کرده. برخی از محققان دلیل نامگذاری این قالیچه با عنوان گبه را ضخیم بودن و کاربرد آن در حفاظت نسبت به عوامل مختلفی چون سرما میدانند. میتوان گفت تاریخچه پیدایش و تولید گبه به زمان انسان‌های اولیه برمیگردد چراکه آنها در ابتدا از پوست حیوانات مختلف به عنوان زیرانداز خود استفاده می‌کردند و به مرور زمان و با کسب تجارب توانستند از پشم حیوانات اهلی نخستین زیراندازهای تار و پودی را تولید کنند که یکی از آنها گبه میباشد.

گبه که به قالیچه خرسک نیز معروف است از جنس همان قالی میباشد با این تفاوت که در اندازه های کوچکتر و با پرزهایی بلندتر تهیه میشود و عمدتا هنر دست عشایر مناطق مختلفی چون بوشهر ، شیراز ، خراسان و … میباشد و در واقع جزو سرمایه اصلی این مردم محسوب میشود .

 این زیراندازها معمولا از جنس قالی هستند که در اندازه های کوچک تر بافت می شوند. همانطور که در بالا اشاره داشتیم، گبه ها مانند فرش های شگی پرزهای بلندی دارند و در بافت آن ها شمار پود بیشتری به کار رفته است که تاثیر زیادی بر نرم بودن آن ها دارد.
به لفظ عادی می توان گفت که، گبه نوعی قالی گره بافته شده است با گره های درشت و پرزهای بلند که بلندی آن ها تا حدود سه سانتی متر می رسد ( ۳سانتی متر خاب دارد )، و تعداد پودهای آن در حدود ۳ تا ۸ می باشد که نرمی بالای این زیراندازها به آن ربط پیدا می کند.

طرح ها و نقش و نگارهای گبه

در ابتدای ظهور این زیراندازها، گبه ها به صورت بدون نقش و ساده بافته می شدند. اغلب، بافندگان ذاین نوع زیراندازها از محیط اطراف الهام می گرفتند و طرح هایی که در ذهن خود می پروراندند را روی گبه ها پیاده می کردند. از آن جا که معمولا بافنده های گبه، آن را برای نیاز شخصی خود می بافتند معمولا طرح های ذهنی و حتی آرزوهای خود را روی گبه ها پیاده می کردند.

با وجودی که در گبه، هیچ طرحی از پیش تعریف شده ای وجود ندارد اما می توان گفت که از طرح های اصلی به کار رفته در گبه ها طرحی به نام ” کم” است. که در واقع این طرح با استفاده از یک مستطیل و یک ردیف لوزی که در وسط آن است تشکیل شده است. از مهمترین طرح ها و نقش و نگارهای به کار رفته در گبه می توان به موارد زیر اشاره نمود:

انواع طرح‌های گبه
طرح شیر
طرح شیر را میتوان یکی از عمده نقش های مشترک بین بافندگان مناطق مختلف دانست.

طرح خشتی یا قابی شکل
این طرح یکی از کابردی‌ترین نقش‌های گبه میباشد که بیشتر هم بین بافندگان فارس و بختیاری رواج داشته. اساس این طرح را قاب‌هایی منظم تشکیل میدهد که هر یک از قاب‌ها به صورت جداگانه طرحی هماهنگ با قاب‌های دیگر میسازد.

طرح حوض گبه
این طرح شکل ترنجیست که در وسط کار آمده و در واقع یک گل را تداعی میکند که از اطراف آن گل‌ها و غنچه‌هایی دیگر گسترش یافته‌ است.

طرح گل گبه
نقش گل رز در گبه به طرح گل گبه معروف است.

طرح ایلاتی
این طرح نشات گرفته از طبیعت محل زندگی عشایر است که از نظر ظاهری ، اغلب در میان قاب‌های لوزی ، دایره ، مربع ، مستطیل و بیضی شکل قرار دارد و هر کدام از این قابها با طرح‌های اصیل ایرانی مزین شده‌اند.

طرح درخت
در تاریخچه کهن ایران همواره درخت جایگاه مهمی داشته‌ و در میان همه آنها ، درخت سرو به عنوان نمادی از شادی و درخت بید مجنون بعنوان نمادی از غم و اندوه بیشترین کاربرد را داشته‌ و دارد.

طرح راه راه
همانطور که از نام این طرح پیداست متشکل است از راه هایی که اغلب بصورت عمودی و اریب هستند.

طرح خانه در هم
این طرح مفهومی عرفانی در دل خود دارد و در واقع بین خانه هایی در هم ، تصویری از مراحل زندگی از آغاز پیدایش تا پایان آن که رسیدن به گوهر ذات و وجود است را نشان میدهد.

طرح کف ساده
میتوان گفت این گبه ها ی ساده به نوعی خانه های محقر روستاییان و زمین بی محصول آن‌ها را به تصویر میکشد.

تفاوت گبه با فرش (قالی)

از تفاوت های گبه با فرش ماشینی توان به مواردی چون سایز، بلندی پرزها و همچنین شمار پود در گبه ها که تعداد بالاتری دارند و باعث نرم تر شدن گبه ها می شود اشاره کرد.
این نوع از زیر اندازه ها بر عکس فرش (قالی) در بافت خود از نقشه خاصی استفاده نمی کنند . بلکه طرح این زیراندازها بر اساس ذهنیات بافنده است. به عبارتی بافندگان این نوع از زیراندازها ، آنچه در ذهن خود دارند را روی کار پیاده می کنند. این نوع از قالی اصولا به شکل فارسی باف و بر روی دارهایی زمینی بافته می شود.
بافت گبه به وسیله پشم خودرنگ مخلوط با موی بز صورت می گیرد. که  این پشم ها بعد از اینکه به طور کامل شسته شدند ریسیده و تابیده می شوند و سپس برای بافت مورد استفاده قرار می گیرند.

روش نگهداری گبه

همان اندازه که مراحل تولید یک گبه از اهمیت خاصی برخوردار است، به همان اندازه نگهداری آن نیز نیازمند دقت و توجه می باشد. چرا که هرچه در نگهداری آن ها دقت بیشتری به کار ببریم، ماندگاری شان نیز بالاتر می رود. از جمله عواملی که باعث آسیب رساندن به این زیراندازها می شود می توان به حشراتی چون بید، موریانه، موش و … اشاره کرد. برای مقابله با آسیب این حشرات موذی می توان از محلول های شیمیایی که به صورت افشانه کردن بر رو و پشت گبه مورد استفاده قرار می گیرند و همچنین استفاده از تنباکو ، نفتالین اشاره کرد. همچنین به یاد داشته باشید که از قرار دادن این زیراندازها در محیط های تیره و تاریک و همچنین محیط های مرطوب پرهیز نمایید.